Prinsjesdag móet anders. De NOS lekte onlangs de plannen voor een vernieuwde opzet voor onze nationale dag van de democratie. Volgens de RVD, die namens het koningshuis spreekt, is het wat voorbarig allemaal. Ook de Eerste Kamer legt me uit dat het ‘nogal prematuur’ is. De lijst met ideeën die de NOS heeft gepubliceerd is nogal wild. Paleizen open voor publiek, artiesten op een podium in de Koninklijke Stallen, meer paraderen met de krijgsmacht door de straten, een André Rieu-achtig concert op het Plein en een grotere rol voor Kamerleden. En: meer interactie met de koning. Waar deze lijst vandaan komt? Kort na de laatste desastreuze Prinsjesdag is met alle betrokken partijen gebrainstormd en een kakofonie van ideeën kwam op de longlist. Vertegenwoordigers van het paleis aan tafel namens de koning, de RVD, de gemeente, veiligheidsdiensten en natuurlijk de Eerste en Tweede Kamer. Die laatste twee vinden vooral dat ze doen wat ze moeten doen: het organiseren van de Troonrede en zorgen dat het koffertje daarna wordt aangeboden. Dat is het noodzakelijke. De koning moet die toespraak voorlezen, maar dat hij met zoveel bombarie – en zijn familie – naar de Koninklijke Schouwburg komt en een balkonscène doet, is zijn pakkie-an. Hij mag ook met een caravan, kruipend of met de auto. Voor de veiligheid zou het laatste ongetwijfeld de voorkeur hebben. Efficiënt en weinig risico.

Den Haag, 17 september 2019,
Prinsjesdag 2019

Maar goed. Vroeger was Prinsjesdag leuk. Een dagje uit voor de Haagse kinderen die een dagje vrij krijgen én voor velen die vanuit alle uithoeken van het land een dagje Den Haag kwamen doen. Maar de laatste keer was de gezelligheid ver te zoeken. Het gejoel en gefluit, omgekeerde vlaggen, spandoeken. Prima dat er gedemonstreerd wordt, maar moet dat nou echt zo vlak voor het balkon? Tot overmaat van ramp maakte de politie de verkeerde hekken als eerste open en kregen in plaats van de jongeren en de fans juist de demonstranten alle ruimte. Willem-Alexander zag het van achter het gordijn gebeuren en zou op zijn zachtst gezegd tandenknarsend hebben toegekeken. De druppel. Na jaarlijks naar steeds legere tribunes aan te hebben gekeken, was de maat na het uitfluiten vol. Ik snap het wel. Wie heeft er zin om € 21,50 te betalen voor een plekje op de tribune, terwijl je je onveilig voelt door de grimmige sfeer? Je neemt je schoolklas dan liever mee naar de speeltuin. En: waarom kan op Koningsdag worden volstaan met een enkel hekje en is de koninklijke familie letterlijk aanraakbaar, terwijl er op Prinsjesdag een dubbele rij hekken staat? Vergelijk het eens met Denemarken, waar bij de hele troonswisseling, met rijtoeren en meerdere balkonscènes, geen enkel dranghek aan te pas is gekomen. En toch waren er toen honderdduizenden mensen op de been.
De initiatiefnemer voor een ommezwaai op de derde dinsdag van september? De koning zelf, zo bevestigt ook de gemeente, hij is ‘de aanjager’. Hij is het beu dat demonstranten de overtoon hebben op Prinsjesdag en dat daardoor de gewone Nederlander uit de provincie wegblijft. Het feestgevoel is in de residentie de laatste jaren vér te zoeken. Maar dat geldt anderzijds ook voor de tekst in de troonrede, die geeft ook weinig reden tot feest. De koning verkondigt wel de boodschap – don’t shoot the messenger – maar het is natuurlijk het slechtnieuwsbericht vanuit het kabinet dat hij moet uitspreken. Het lijstje van de NOS was een wensenlijst, waarvan in de komende jaren wellicht plannen tot uiting gaan komen. De eerste stappen zijn naar verluidt al gezet. Het openstellen van Paleis Noordeinde en de stallen op Prinsjesdag zelf is haast onmogelijk door alle drukte op die dag. Maar in de week erna, dat zou toch kunnen? Nog een puntje voor de brainstorm: stel dan ook de kleding tentoon van het koninklijk gezin. Want de meest gestelde vraag is niet: ‘wat staat er in de Troonrede?’ maar ‘wat hebben ze aan?’

De een ligt voor de winkel om een nieuwe game of iPhone te kunnen kopen. De ander zit uren van tevoren met meerdere computers ingelogd te wachten om een concertkaartje te bemachtigen. En ik? Ik zat dagen van tevoren al te kijken naar de tickets voor Balmoral Castle. Het Schotse buitenverblijf van de Britse royals wordt deze zomer voor het eerst opengesteld voor publiek. Het sprookjeskasteel in de hooglanden, waar koningin Elizabeth zo graag was. De plek waar ze voor de familie picknicks organiseerde in de zomer. Waar gebarbecued werd, gefeest en gedanst. De Schotse ruit, specifieker, de speciale ruit die voor Balmoral is ontworpen, kom je overal in het interieur tegen. Sinds 1853, toen prins Albert, de man van koningin Victoria het ontwierp, wordt hij door vele royals gedragen. En door koning George VI, de vader van Elizabeth, werd deze specifieke ruit van grijzig bruin met rode en zwarte strepen, verboden voor het gewone volk. De maker van kilts in de regio stuurde eens een vriendelijk briefje naar het paleis. Hij kreeg heel wat aanvragen naar dat specifieke ruitje, maar besloot het wel even na te vragen. Per ommegaande post werd verklaard dat het ‘puur persoonlijk en privé voor Zijne Majesteit en de familie’ is en ‘onder geen enkele mogelijkheid’ door anderen mag worden gedragen.’ Balmoral zit al sinds de illustere koningin Victoria in het hart van de Windsors. Na tal van adelijke families gingen zij en prins Albert het in 1848 huren. Victoria vond het er ‘klein maar fijn’, het ‘ademde vrijheid en rust, waar men de wereld en haar droevige onrust kan doen vergeten.’ Het werd al gauw aangekocht, maar toch ook als té klein werd bestempeld. Het gezin van Victoria breidde zich namelijk nogal uit. Waar moesten de gasten? En het personeel? En dus begon men met de bouw van een nieuw kasteel, op minder dan 100 meter afstand. Het werd een geliefde plek voor generaties Britse royals. Traditiegetrouw kwamen kinderen en kleinkinderen ook Elizabeth hier steevast in de zomer opzoeken. Het was helaas ook hier dat de jonge prinsen William en Harry te horen kregen dat hun moeder in Parijs was omgekomen. Tot dan toe was het voor hun een van de gelukkigste plekken op aarde. ‘Niets minder dan het paradijs,’ noemde Harry het, ‘een kruising tussen Disney World en een of ander heilig druïdenbos. Ik was altijd druk met vissen en jagen.’ Publiek was er tot nu toe nooit welkom. Elizabeth hield de deuren van haar intiemste verblijven gesloten. Gelukkig was er prins Harry, die in zijn boek de lezer met wat fantasie wel een blik in het kasteel gunde. ‘De ruime hal met zijn witte stenen vloer met grijze, stervormige tegels, en de enorme open haard met zijn fraaie schoorsteenmantel van fraai versierd, donkerkleurig hout, dan aan de ene kant een soort bijkeuken, en links, bij de grote ramen, haken voor vishengels, wandelstokken, rubberen lieslaarzen en zware waterdichte regenjassen, en dan de lichtbruine houten deur die leidde naar de gang met het karmozijnrode vloerkleed en de muren met crèmekleurig behang, versierd met goudkleurige patronen die deden denken aan braille.’ Zo gaat de beschrijving nog wel even door. Het is een bijzondere plek, daar waar ook koningin Elizabeth haar laatste adem aan het eind van de zomer van 2022 uitblies. Koning Charles heeft minder feeling met Balmoral. Van zijn grootmoeder, the Queen Mum, erfde Charles het naastgelegen landgoed Birkhall. Daar is hij liever. En dus stelt hij deze zomer een deel van het kasteel open voor het publiek. Voor het eerst! Fantastisch. Na al die keren loeren op de website, wikken en wegen, besluit ik toch een rondleiding te gaan boeken. Honderd pond per kaartje. Maar die hou ik in mijn zak. Die tickets zijn namelijk helaas  al lang en breed vergeven…

Rick Evers © Frank van Beek

Terwijl Willem-Alexander afgelopen week in het buitenland was, werd in eigen koninkrijk de boel verdeeld. Het land was voor enkele dagen opgedeeld in tal van prinsdommetjes. En zoals elke koning op zijn eigen manier regeert, met tradities en gebruiken in zijn eigen monarchie en hofhouding, zo heeft ook elk prinsdom tijdens carnaval zijn eigen rituelen, vaak naar eeuwenoude gebruiken. Herinnert u zich nog dat Willem-Alexander en Máxima in 2013, nadat ze koning en koningin werden, elke provincie afgingen? Blijde intredes heetten die in vroeger tijden. Tijdens carnaval zie het tijdens in- en optochten met praalwagens terug, om de prins te verwelkomen in zijn grondgebied. In de meeste steden en dorpen wordt elk jaar iemand uit hun midden gekozen of benoemd, terwijl in Oeteldonk – zoals ’s-Hertogenbosch tot aan aswoensdag heet – juist iemand van buiten het Bossche wordt gekozen. Van oorsprong iemand van boven de rivieren en protestants, iemand die meerdere jaren over Oeteldonk regeert. Verwacht in Oeteldonk ook geen kleurige kostuums en gezichten, wat met name de kunst is in Limburg. Daar zie je de meest prachtig geschminkte gezichten en mooiste, zelfgemaakte kleding. In het Bossche val je dan juist enorm uit de toon. Het idee is leuk: kleed je als een boer in boerenkiel, zodat iedereen gelijk is. Zelfs de burgemeester. Dat is tegenwoordig wel wat veranderd, de blauwe boerenkielen hebben met name bij de jongere generaties plaatsgemaakt voor zwarte jasjes, vaak gepimpt met goudkleurige epauletten en vooral: heel veel Oeteldonkse emblemen. Hoe meer, hoe beter, lijkt het wel. Het is als de vergistoerist in het oranje op 30 april: je valt uit de toon als je geen kiel of jasje draagt en je ziet direct wie er niet bijhoort. ‘Da’s onze traditie’, zeggen ze in Oeteldonk. Net als dat de prins er geen Raad van Elf heeft, zoals op de meeste plekken, maar een ministerraad. In oude kranten tussen 1883 en begin 1900 blijkt het toch anders te zijn. Had de prins wel een Raad van Elf en werden er tal van bal masqués gehouden en stonden de straten vol met verklede mensen: ‘ridders, pierrots, boeren en boerinnen in groot aantal,’ schreef de krant in 1883. Behalve verkleden als geestelijke of als het andere geslacht, dat was verboden. Van oorsprong is carnaval de opmaat naar de katholieke vastenperiode. Het vlees moest nog gauw worden opgemaakt voor de periode dat het niet mocht: carne vale (zonder vlees). Maak er dan maar een feestje van, het feest van vastenavond zoals het in ‘s-Hertogenbosch toen nog heette, en nu nog steeds in Limburg. Maar rond 1880 loopt het uit de hand en bemoeit de Bossche bisschop zich met het feest van drank, muziek en parodie, wat niet past bij zijn keurige katholieke stad die zich juist moet opmaken voor de periode van ingetogen vasten. Daarop wordt in 1882 in een café in de oude Hertogstad de Oeteldonksche Club opgericht en wordt het dorp Oeteldonk geboren, compleet met nieuwe tradities en gebruiken. Het volgende jaar komt de prins voor het eerst in hoogsteigen persoon naar ‘het dorp’ en wordt er een eerste plechtige intocht gehouden voor ‘Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Amadeiro, Ricosto de Carnavallo, heer en meester van Oeteldonk en omliggende watervrije moerassen’. Voorafgaand aan de prins te paard een triomfwagen met de Oeteldonkse maagd, herauten, pages, erewachters, na hem nog een hofnar, Spaanse edellieden, Javaanse vorsten die familie zouden zijn van de prins, Perzische, Arabische, Chinese en Turkse gezanten aan het prinselijk hof … Wat kon de bisschop nog inbrengen tegen zulk hoog bezoek?
Onze eigen koning kan inmiddels met een gerust hart terug naar zijn koninkrijk, de rust lijkt teruggekeerd in alle prinsdommen die zich langzaam maar zeker – ontnuchterend – weer terugvoegen bij het Koninkrijk…

De Oranjes zouden misschien wel de rijkste royals van Europa zijn. Echt duidelijkheid zullen we daar wel nooit over krijgen. Wijlen prins Bernhard klom eens zelf in de pen om het Amerikaanse blad Forbes te corrigeren over het familievermogen. Die spraken steeds over zo’n 2,1 miljard euro, terwijl het nog geen 215 miljoen zou zijn. Privé is privé, maar de RVD bevestigde het contact tussen Bernhard en het blad wel. Ze voegden er wel aan toe: ‘elke bijstelling naar beneden brengt de schattingen dichter bij de waarheid.’ We zullen het nooit weten, verwacht ik, aangezien uw banksaldo, het mijne en dus ook dat van die Oranjes niet openbaar is. Het is en blijft een privévermogen, ook al heeft deze familie dat voor een belangrijk deel aan ‘ons’ te danken en aan de uitzonderlijke positie die ze al eeuwen in Nederland bekleden. Als het nu aan een Kamermeerderheid ligt, moet Willem-Alexander belasting gaan betalen over zijn grondwettelijke uitkering. Want, zo stellen velen, daarin zou hij gelijk moeten zijn aan ons allemaal. We krijgen allemaal een blauwe envelop. Er zijn wel wat kanttekeningen. Inderdaad, Willem-Alexander heeft een boel vrijstellingen. Als hij wat van Beatrix erft, hoeft daar geen belasting over te worden betaald. Daar mag iedereen wat van vinden, maar ik vind het een goed idee. In de loop der eeuwen zijn heel wat landhuizen in de verkoop gegaan en zijn inboedels van adellijke families op veilingen of rommelmarkten terechtgekomen. Bijzondere, eeuwenoude familiecollecties, portretten, besteksets, serviezen of meubels konden niet meer bijeen worden gehouden, omdat het geld ontbreekt om te kunnen behouden wat eigenlijk al die tijd al van de familie was. Bezit waar al belasting over is betaald! Erfbelasting zou eigenlijk voor iedereen moeten worden afgeschaft, maar dat terzijde. Nu blijkt dat ze ook al een tijd geen gebruik maken van de BPM-vrijstelling op auto’s met een AA-kenteken. En over hun privé-inkomen, over aandelen, onroerend goed (zoals Beatrix Kasteel Drakensteyn heeft en Willem-Alexander De Horsten) en andere inkomsten moet ‘gewoon’ vermogensredementsbelasting betalen. Als Máxima haar panty’s afrekent bij de HEMA, krijgt ze niet 21 procent korting op de BTW. Het gaat, in Willem-Alexanders geval, om de 1,1 miljoen die hij per jaar krijgt als salaris, officieel een uitkering genoemd, voor zijn taken als staatshoofd. Dat bedrag is ooit afgesproken en meegegroeid met ambtenarensalarissen. En omdat het uit de schatkist komt, kunnen we daar wel een brutobedrag van maken, zodat er na aftrek van belastingen weer de beloofde 1,1 miljoen euro netto overblijft, maar dan maak je slechts een symbolisch rondje langs de schatkist. Anderen zeggen: heeft hij dat miljoen wel nodig? Willem-Alexander straalt niet de koninklijke grandeur uit als zijn voorgangster, alle onkosten worden op een andere manier vergoed. Neveninkomsten zijn er bovendien genoeg, pacht vanuit De Horsten, omzetten van kroondomein Het Loo en aandelen, uiteindelijk ook allemaal te herleiden zijn naar, of te danken aan, zijn positie. In Engeland krijgt de koning al eeuwenlang zijn inkomsten onder meer uit de opbrengsten van koninklijke landgoederen. En Charles betaalt bovendien vrijwillig inkomstenbelasting. Het beste wat Willem-Alexander zou kunnen doen, is dat voorbeeld volgen. ‘Allen die zich in Nederland bevinden worden toch gelijk behandeld volgens de Grondwet?’ herinnert een brievenschrijver zich in de Volkskrant aan de lezers. Maar hoofdstuk 2 daarvan laat al zien dat iedereen gelijk is, behalve de koning. Geen van ons mag hem als staatshoofd vervangen en wetten ondertekenen. Of zal voorzitter van de Raad van State worden. U en ik mogen gewoon trouwen zonder dat hier gezamenlijk – door het parlement – over gebakkeleid wordt of we het daar wel mee eens zijn. En we krijgen inderdaad ook geen belastingvrij inkomen van de Staat, zoals dat in de Grondwet staat. Maar vóór dat laatste is veranderd, zijn we als minstens weer eens naar de stembus geweest. En als dat allemaal goed is verlopen en een nieuwe Tweede en Eerste Kamer akkoord zijn, zal Willem-Alexander hoogstpersoonlijk zijn handtekening zetten. Hij wel. Want hij is niet gelijk aan ons.

In 2013 kreeg Willem-Alexander bij zijn inhuldiging een bloeiende monarchie in de schoot geworpen. Datzelfde geldt voor de Deense kroonprins, pardon, kóning Frederik, die op 14 januari de troon overgedragen kreeg van zijn moeder Margrethe. En naast, cru gezegd, het op de wereld zetten van een volgende generatie troonopvolgers, is een van de grootste taken van een monarch toch wel het ongeschonden overdragen van de spreekwoordelijke kroon op een volgende generatie. In 2013 kon het niet op. Willem-Alexander genoot een immense populariteit, er was een ware Máximania en de inhuldiging was een groot succes. De wind mee is gaan liggen voor Willem-Alexander en Máxima, hoe hard ze er ook hun best voor lijken te doen. De cijfers van afgelopen jaar wijzen het uit, ze werkten meer dan het jaar ervoor. Maar andere cijfers ging naar beneden. Sinds de inhuldiging daalde het aantal voorstanders van een monarchie, van bijna tachtig procent naar rond de helft. In Denemarken klom Margrethe op de troon toen haar vader in 1972 overleed en de monarchie meer tegenstanders had dan voorstanders. De enige was was die omhoog, zal ze gedacht hebben. En ze merkte dat ze als vrouw een voordeel had, bij het publiek en de politici. Margrethe bleef zichzelf en schaamde zich daar niet voor. Geboren als dochter van de Deense kroonprins en een Zweedse koningsdochter heeft ze het hofleven met de paplepel binnengekregen. Geen doe-maar-gewoon-dan-doe-je-al-gek-genoeg-mentaliteit. Die eeuwenoude familiejuwelen kun je natuurlijk ‘verstoppen’, want het zou bij het gewone volk natuurlijk grote rijkdom kunnen uitstralen. Of je bent er net als Margrethe trots op. ‘We tellen niet de karaten, maar de ééuwen,’ is een gevleugelde uitspraak van haar, toen ze meewerkte aan een documentaire over de juwelen. Ze worden ook tentoongesteld en er zijn boeken over gemaakt.

Margrethe stond altijd camera’s toe bij de grootse gala’s, recepties en diners, waarvan vaak grote delen live werden uitgezonden op televisie. Paleizen werden opengesteld voor bezoekers. Margrethe was zelfs betrokken bij de tierelantijntjes die in de paleiswinkel te koop zijn, zoals knuffelversies van haar hondjes, paleiswachten en welke fotokaarten. En natuurlijk ook: welke foto’s niet.

Stond er een staatsbezoek op het programma, dan ontving Margrethe een aantal journalisten uit dat land alvast voor een interview, om het land alvast warm te maken voor het bezoek. Een unieke ervaring die ik zelf ook heb mogen meemaken. Het is een traditie die Willem-Alexander vervolgens trouwens heeft overgenomen van zijn peetmoeder, ‘tante Daisy’, zoals ze door intimi wordt genoemd. Maar combineer dat met hobby’s en gebruiken die haar menselijk maken, zoals handwerken, ontwerpen en kettingroken. En daar vervolgens ook achterstaan. Eigenlijk is het, ondanks dat het indruist tegen de traditie, prachtig dat Margrethe bij leven afstand doet van de troon, zodat ze nog kan genieten van een leven met meer rust. Frederik en Mary zijn goed voorbereid. Ik was erbij toen het koningspaar en hun gezin op het balkon verschenen na de abdicatie van Margrethe. Ja, het was minder pracht en praal dan bij ons toen in 2013. Zonder tiara, militaire kapellen, zonder kroon en scepter. Zonder afzwaaiend staatshoofd dat de nieuwe aankondigt op het balkon. Zonder koningsvaart, zonder drie outfitwisselingen. Ik heb in Kopenhagen zo’n zes uur in de kou gewacht voor, in eerste opzicht, een doodeenvoudige balkonscène. Van een ogenschijnlijk stoere koning in zijn machtig ogende militaire uniform. Een man met aan de ene pols een nogal contrasterend horloge dat hij kreeg in zijn tijd bij een speciale eenheid bij marine, aan de andere een schattig polsbandje dat ook zijn jongste zoon Vincent draagt. Een man die al direct overmand wordt door zijn emoties, tranen durft weg te pinken. Waar andere royals vinden dat liefde niet getoond mag worden, geeft Frederik juist op deze grote dag een liefdevolle kus aan zijn vrouw, in het wit gestoken, als op een huwelijksdag. Een tweede huwelijksdag. Op deze dag trouwden Frederik en Mary met hun land. Hopelijk wordt het een lang en gelukkig huwelijk! Het was het wachten meer dan waard.

Er breekt aan tijd aan van alléén mannen. Op de troon, bedoel ik dan. Ouderwets eigenlijk. En een gekke gewaarwording in deze tijd van gelijkheid en vrouwenquota, maar het is natuurlijk hoe monarchieën werken. Het idee was van oorsprong: God bepaalt wie er als eerst in de wieg geworpen wordt om de troon op te volgen. En daarmee ook: alleen vanuit daarboven kan worden besloten wanneer de troon wordt opgegeven. En: blijkbaar vond God dat alleen mannen de troon konden bestijgen, tenzij… Ténzij, het écht niet anders kon. Zo kon Mary II Stuart samen met onze stadhouder prins Willem III de Britse troon bestijgen, de enige koninklijke duobaan in de geschiedenis. En wat te denken van de illustere koningin Victoria? Of Wilhelmina en Juliana? Als enige kinderen kon er zo toch een dochter op de troon komen. Terwijl ze in Luxemburg streng waren en uitweken naar een zijtak, zodat er na Willem III geen Oranje-Nassau, maar een Nassau-Weilburg op de troon kwam. Of streng, kort daarna kregen ze hetzelfde probleem, maar kon het plotseling toch. Het feit dat koningin Margrethe een II achter haar naam draagt, duidt aan dat er ook een eerste was. Dat was niet haar grootmoeder, geboren als Britse prinses Margaret van Connaught, maar Margrethe I, die als zesjarige uitgehuwelijkt werd aan koning Haakon VI van Noorwegen, met wie ze op haar tiende trouwde. Uit nood, want er waren geen mannen en dus had ze eigenlijk meer de troon in bruikleen. Machtig was ze wel, want door de huwelijkspolitiek had ze zowel zeggenschap over de Deense als de Noorse en Zweedse troon, zij het vooral via haar zoon en neef. Precies zeshonderd jaar na de geboorte van Margrethe I in 1353, werd in 1953 in Denemarken een nieuwe wet op de troonsopvolging aangenomen: vrouwen kregen officieel het recht op de troon. Al zou pas in 2009 de aanpassing komen dat de eerstgeborene, ongeacht of het een jongetje of meisje zou zijn, daadwerkelijk de troon mag opvolgen. In Nederland gebeurde zo’n wijziging al in 1983, in Engeland in 2013. En in Spanje ‘moet’ dat nog steeds gebeuren, aangezien koning Felipe aangaf dat het parlement er geen haast bij hoefde te maken en hij het bij twee dochters zou houden. Voor Margrethe moest de weg in eigen land dus vrijgemaakt worden om haar vader na zijn dood te kunnen opvolgen. Zolang er geen mannelijke opvolger zou zijn, dan kon een vrouwelijke eventueel ook. En dat was maar goed ook, want haar ouders – koning Frederik IX en koningin Ingrid – hadden drie dochters. Die zijn naar ouderwetse maatstaven destijds goed terechtgekomen. Jongere zus Benedikte trouwde met het hoofd van de vorstelijke familie van Sayn-Wittgenstein-Berleburg, de jongste, Anne-Marie, trouwde met de toenmalige koning van Griekenland, Constantijn. Toen wisten ze natuurlijk niet dat die monarchie niet lang stand zou houden. Desondanks: drie vorstinnen, zij het op iedere hun eigen wijze. Na het overlijden van Benediktes man Richard – die nog aan Beatrix werd gekoppeld als bliksemafleider voor haar prille relatie met Claus – en na de val van de Griekse monarchie en vervolgens het overlijden van Anne-Marie’s man Constantijn een jaar geleden, zijn ze niet langer de first lady’s van hun vorstendom. En Margrethe stopt ook als staatsvrouw. Na het aftreden van onze koningin Beatrix en bijna tien jaar later de dood van koningin Elizabeth was koningin Margrethe van Denemarken ‘the last Queen standing’. De laatste vrouw aan het front. In heel Europa zitten dan mannen op de troon. In Engeland staan na Charles nog twee generaties mannen te wachten, in Denemarken zit na Frederik ook Christian in de wachtkamer. Maar de toekomst van koninklijk Europa ziet er ‘vrouwelijk’ uit: in Nederland, België, Spanje, Noorwegen en Zweden zit een generatie prinsessen, tieners en begin-twintigers, te wachten op hun lotsbestemming. En tot die tijd staan behalve Máxima en Mathilde ook Camilla, Letizia, Charlène, Maria-Teresa, Sonja en Silvia naast de troon hun mannetje. Voor wat vrouwelijk tegenwicht.

Alle beelden en foto’s van het afgelopen jaar flitsen aan me voorbij. Talloze werkbezoeken van het koningspaar. Nog één verplicht nummer voor we ze waarschijnlijk half januari weer kunnen terugverwachten van hun kerstvakantie. Niet alle royals trekken de stekker eruit. Vanuit Scandinavië komen overigens nog steeds leuke beelden voorbij. Het is een voorbeeldmonarchie om traditioneel te blijven, maar toch mee te gaan met de tijd. Als ik daarnaar kijk, vrees ik wel eens: is onze monarchie dan ten dode opgeschreven?

Willem-Alexander en Máxima doen zó hun best om gewoon te zijn. Laat beelden van hun werkbezoeken aan een Amerikaan zien en die zal vast geloven dat het een minister of staatssecretaris zijn. Ze stralen – in hun werk in Nederland – vooral uit dat ze gewoon willen zijn, net als de andere Nederlanders. Maar wat doen ze in hun vrije tijd? We hebben allemaal de foto’s wel gezien. Peperdure vakanties. De boot en de villa in Griekenland. Extravagante feesten. Weekendjes weg met privéjets. En het is juist in of voor het buitenland dat ze uitpakken, Máxima met haar mooiste japonnen en juwelen. En dat geldt zelfs al voor Amalia. Ze is inmiddels twintig, maar wat zien we van haar behalve het verplichte Koningsdag en Prinsjesdag? Daarentegen sijpelen soms beelden door van weekendjes in Spanje met haar moeder, naar Londen met oma Beatrix, gala’s in Jordanië, Oostenrijk, Kopenhagen, Andalusië… Maar het eigen, Nederlandse volk krijgt haar maar niet te zien. Een pluim voor prinses Alexia, die in haar eentje al wel op pad is geweest en haar eerste schip heeft gedoopt. Wát een aanwinst voor de monarchie dacht ik op dat moment. Maar we moeten ook realistisch zijn: Alexia mag haar eigen keuze maken voor de toekomst. Wie weet kiest ze wel iets heel anders, buiten de oranje loper.

Juist deze periode zouden de Oranjes kunnen gebruiken om na te denken over de toekomst. Misschien moeten ze over de schroom heen om meer te laten zien binnen de, toch wel duur door ons meebetaalde, paleizen. Inspiratie is er overal. Zelfs in The Crown. In het laatste seizoen zoekt Elizabeth naarstig naar een manier om te moderniseren, om haar imago op te vijzelen. Uiteindelijk realiseert de koningin zich dat het geen zin heeft. Dat de monarchie nou eenmaal niet rationeel, democratisch, logisch of eerlijk is. Omarm dat gegeven. ‘Mensen willen in een paleis niet zien wat ze thuis hebben,’ zegt Imelda Staunton als koningin Elizabeth. Het volk wil magie en mysterie, een vleugje excentriciteit en symboliek. ‘Het moet voelen als een andere wereld. Dat is onze plicht.’ Geef het volk af en toe een vleugje koninklijke allure, behoud die waardigheid.

Ziet u het al voor u? Een hand met keurig gelakte nagels, die bezig is met schaar, lint en inpakpapier. Het blijkt prinses Beatrix die met zorg de spullen heeft uitgezocht waarin ze cadeaus voor haar familie gaat verpakken. Of een prachtige zaal op Huis ten Bosch, waar koning Willem-Alexander en koningin Máxima met de kinderen een immense kerstboom optuigen in de mooiste zaal. Een grote trap, de pater familias bovenaan. Máxima die met haar leesbril op de ballen erin hangt, dochters die bezig zijn met de kaarsjes. Het plezier spat ervan af. Of als een paleismedewerker een ommetje maakt met Máxima’s hond Mambo, langs gezellige, kerstige plekjes in de Haagse binnenstad. Ik zal u uit de droom helpen. Dit is wat de Deense royals afgelopen weken op Instagram lieten zien. Koningin Margrethe in de rol van Beatrix, het gezin van Frederik en Mary als WA en Máxima en haar toypoedel is in feite de teckel van de Deense vorstin. Hopelijk gebruiken de Oranjes hun kerstvakantie om eens goed om zich heen te kijken. Gezellig als gezin The Crown te bingen en ook op Instagram inspiratie op te doen. Als ze het willen. Misschien wil Amalia het voortouw nemen?

(Deze column verscheen in Weekend 51, 2023)